صنایع دستی قدمت

هدف :

دانشجويان صنايع دستي طي چهار سال تحصيل در دانشگاه، اطلاعات متوسطي درباره 24 گروه بزرگ انواع صنايع دستي ايران كه شامل 152 شاخه مي شود، به دست مي آورند و همچنين در دوران تحصيل با پرداختن به يكي از چهار گرايش صنايع چوب، سفال، نگارگري و طراحي فرش از نظر اجرا و كارشناسي آثار در گرايش فوق صاحب تخصصي شده و مهارتهاي لازم را براي توليد آثار صنايع دستي در گرايش انتخابي خود به دست مي آورند.

و بالاخره يكي از دانشجويان صنايع دستي با اشاره به نام نامناسب اين رشته مي گويد: اصطلاح صنايع دستي در برخورد اول تداعي بسيار ابتدايي و غيرعلمي را از هنرهاي سنتي به ذهن شنونده مي رساند و بيشتر مردم تصور مي كنند كه هدف اين رشته آموزش كارهاي سنتي دستي متداول از قبيل خياطي، گلدوزي، بافتني و گلسازي است اما اگر نام اين رشته را هنرهاي سنتي بگذاريم، دقيقتر و علمي‌تر مي باشد چون در اين رشته دانشگاهي هنرهاي ملي و سنتي كشور آموزش داده مي شود.

ماريا بطحايي دانشجوي صنايع دستي دانشگاه الزهراء نيز در معرفي اين رشته مي گويد: رشته صنايع دستي رشته اي است كه در آن هنر و كاربرد در كنار هم قرار دارد يعني برخلاف هنر محض مثل هنر نقاشي كه كاربرد روزمره ندارد در اين رشته ساخت وسايل هنري كه كاربرد روزمره نيز داشته باشند، مورد توجه است. براي مثال مي توان به ساخت يك كاسه زيبا يا كيف زيبا اشاره نمود.

وي در ادامه مي گويد: طبق اين تعريف هنر نگارگري (مينياتور) را نمي توان جزو صنايع دستي به حساب آورد چرا كه اين هنر جنبه كاربردي ندارد و در واقع به خاطر اين كه جزو هنرهاي بومي ما است، از انواع صنايع دستي به شمار مي آيد.

ماندانا بطحايي يكي ديگر از دانشجويان اين رشته نيز در معرفي رشته صنايع دستي مي گويد: صنايع دستي يكي از مجموعه هنرهاي سنتي تجسمي است كه جنبه كاربردي دارد يعني وسيله اي توليد مي كند كه در زندگي مردم قابل استفاده است و در عين حال يك عنصر سنتي نيز در آن وجود دارد كه باعث تفاوت آن با ساير توليدات هنري مي شود.

گرايش هاي مقطع ليسانس:

طبق مصوبه شوراي عالي برنامه ريزي وزارت فرهنگ و آموزش عالي دانشجويان رشته صنايع دستي طي تحصيل خود گرايش تخصصي انتخاب نمي كنند بلكه در اين مدت در 8 گروه اصلي صنايع دستي شامل: رنگرزي، آبگينه، سفال و كاشي، مينياتور و تذهيب، نجاري و صنايع چوب، نساجي و صنايع فلزي اطلاعات عملي و علمي به دست مي آورند. البته دانشجويان در كارگاه تخصصي 1 و 2 و همچنين واحد پروژه نهايي مي توانند در يكي از رشته هاي صنايع دستي تخصص بيشتري كسب كنند.

در اين ميان دانشگاه الزهراء از چند سال پيش به نحو ديگري عمل كرده است و هر دانشجوي صنايع دستي اين دانشگاه از ترم پنجم موظف به انتخاب يكي از چهار گرايش نگارگري، سفال، فرش و يا چوب است و در واقع براي هر گرايش به طور متوسط حدود 46 واحد تخصصي در نظر گرفته شده كه اين واحدها در طي چهار ترم گذرانده مي شود.

آينده شغلي، بازار كار، درآمد:

آيا مي دانيد كه ايران، چين و هندوستان سه قطب مهم صنايع دستي جهان هستند و در اين ميان كشور ايران از نظر تنوع رشته هاي مختلف صنايع دستي در صدر تمامي كشورها قرار دارد؟

و باز آيا مي دانيد كه از 22 ميليارد دلار در سال كه حجم تجارت بين المللي صنايع دستي در جهان است، سهم ايران تنها 2 ميليارد دلار است؟

براستي چرا با وجود قدمت ديرينه صنايع دستي ايران و حضور هنرمندان و استادكاراني ماهر و با تجربه در كشور، صنايع دستي ايران نه تنها در بازارهاي جهاني بلكه در بازارهاي داخلي نيز رونق لازم را ندارد؟

يكي از استادان رشته صنايع دستي در دانشگاه مي گويد: پاسخ به اين سوال و به زبان ديگر حل اين مشكل به ياري دانشجويان و فارغ التحصيلان رشته صنايع دستي امكان پذير است. افرادي كه با تجربه علمي و عملي‌اي كه در دانشگاه آموخته اند مي توانند خواست مردم و سليقه روز را دريابند و با خلاقيت و ابتكار صنايع دستي ايران را براي حضور در بازارهاي داخلي و خارجي كارآمد سازند و همين نشان مي دهد كه موقعيت كاري براي فارغ التحصيلان اين رشته زياد است چون تجربه نشان داده است كه نوآوري و بهبود در زمينه هاي مختلف در محيط سنتي خود به خود توسعه و اشاعه پيدا نمي كند و تنها به ياري توسعه تعليم و تربيت امكان پذير است و چنين كاري نيز از عهده متخصصان رشته صنايع دستي بر مي آيد كه با داير كردن كارگاههاي صنايع دستي در نقاط مختلف كشورمان به مردمي كه اين صنايع را نسل در نسل فرا گرفته اند، راه و روشهاي جديد و طرحهاي نو را بياموزند.

دكتر ياوري نيز مي‌گويد: فارغ التحصيلان اين رشته اگر به كار دولتي علاقه‌مند باشند مي توانند در سازمانهايي مثل سازمان ميراث فرهنگي، سازمان صنايع دستي ايران، اداره كل صنايع دستي در وزارت جهاد سازندگي، سازمان ايرانگردي و جهانگردي، بنياد مستضعفان و جانبازان، اداره كل موزه ها و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي به كارهاي پژوهشي، تحقيقاتي و يا كارشناسي بپردازند. اما بيشتر فارغ التحصيلان اين رشته ترجيح مي دهند كه به صورت شخصي كار كنند چون مي توانند با داير كردن كارگاهي در خانه، هم درآمد بهتري داشته باشند و هم آنچه دوست دارند، بسازند. و اصلاً هدف رشته صنايع دستي اين است كه ما استادكاراني تحصيل كرده داشته باشيم. براي مثال سفالگري كه لعاب را بهتر بشناسد و حجم را بفهمد مطمئناً كار بهتري مي تواند ارائه بدهد و اين شيوه اي است كه در تمام كشورها دنبال مي شود. براي مثال در فرانسه چند هزار زن علاقه مند به كار سراميك هستند و همه آنها تحصيلات دانشگاهي دارند و يا در چين 156 مركز آموزش عالي در اين رشته وجود دارد.

ماندانا بطحايي نيز مي گويد: موقعيت شغلي اين رشته نسبت به بسياري از رشته هاي هنري مطلوب است اما متاسفانه مردم ما هنوز بخوبي اين رشته را نمي شناسند. مثلاً يكي از دوستان ما مي گفت وقتي در اين رشته قبول شدم مادرم گفت: در رشته كاردستي قبول شدي؟ در حالي كه اگر مردم و مسوولان ما اين رشته را بشناسند و به اهميت آن پي ببرند مي توان از اين رشته به عنوان يكي از رشته هاي اشتغال زا (كه سرمايه زيادي نيز نمي طلبد) و داراي درآمد ارزي نام برد.

نوشين تهراني يكي ديگر از دانشجويان اين رشته مي گويد : فارغ التحصيلان اين رشته به دو صورت مي توانند فعاليت بكنند. يكي ساخت آثاري كه جنبه موزه اي و تزئيني دارند و يكي توليد صنايعي كه كاربرد داشته و البته جنبه هنري نيز داشته باشند. همچنين كارهاي پژوهشي را نيز بايد در نظر داشت. هر چند كه تاكنون به اين بخش بي توجهي شده است. براي مثال درباره فرش ايران بيشتر مقاله ها و كتابهايي كه داريم، خارجي است و نياز به كارشناسان ايراني كه در اين زمينه تحقيق و پژوهش كنند كاملاً احساس مي شود.

توانايي هاي مورد نياز و قابل توصيه

هدف رشته صنايع دستي چيست؟ تربيت يك كارمند؟ يك كارشناس؟ يا به گفته خانم صالحي پور استاد دانشگاه، تربيت استاد كاري ماهر و طراحي چيره دست كه بتواند با حفظ و حراست از اصالت هنر و سنتي كه از فرهنگ و آداب گذشتگان براي ما به ارث رسيده، موجب خلاقيت و نوآوري و در نتيجه پيشرفت در صنايع دستي گردد؟

وقتي از استادان و دانشجويان اين رشته سوال كرديم، پاسخ شنيديم كه دانشجوي اين رشته بايد با داشتن توانمندي هاي جسمي و روحي لازم، حضوري فعال در جامعه داشته و باعث اعتلاي اين رشته هنري گردد. اما براي رسيدن به چنين هدفي دانشجوي رشته صنايع دستي چه ويژگيهايي بايد داشته باشد؟

دكتر ياوري در اين باره مي گويد: بزرگترين سرمايه هر فرد براي ورود به اين رشته عشق و علاقه است. همچنين بايد پايمردي و حوصله لازم را براي آموختن صنايع دستي داشت تا بتوان در اين رشته موفق شد.

محسن رضايي نيز مي گويد: دانشجوي اين رشته بايد اهل مطالعه مستمر و تحقيق باشد تا بتواند با فرهنگ و سنت كشور و همچنين صنايع دستي قديم و ماشين ها و ابزار جديد آشنا شده و در نتيجه طرحهايي ارايه بدهد كه هم اصالت بومي و هم نوآوري هنري داشته باشند.

وي در ادامه آشنايي با ادبيات كهن و نو ايران را ضروري مي داند و مي گويد: بايد پذيرفت كه هنر ما ارتباطي تنگاتنگ با ادبياتمان دارد و هيچ هنرمندي نمي تواند با ادبيات ايران بيگانه باشد. ماندانا بطحايي نيز با اشاره به اهميت طراحي در اين رشته مي گويد: يك دانشجوي صنايع دستي بايد در طراحي بخصوص طراحي سنتي قوي بوده و با نقوش سنتي آشنا باشد.

براي مثال يكي از بچه هاي گرايش فرش كه به طرحهاي سنتي منطقه خود يعني نيشابور آشنا بود اكنون طرحهايش در همان زمينه فرش نيشابور خريداران بسياري دارد. وي همچنين معتقد است كه دانشجو بايد احساسات، علايق و روحيه مردم كشور خود را بشناسد تا مردم، هنرش را بپذيرند و اثرش را دوست داشته باشند.

عباس محمدي فارغ التحصيل اين رشته نيز مي گويد: قدرت تجسم يكي از موارد مهم در رشته صنايع دستي است چون در آغاز بايد يك اثر را در ذهن مجسم كرد و سپس با صبر و حوصله و دقتي كه لازمه ظرافت كار است، آن را ساخت.

وي همچنين در مورد ويژگي هاي جسمي دانشجويان اين رشته مي گويد: علاوه بر آمادگي روحي، داشتن آمادگي جسماني نيز در اين رشته ضروري است. براي مثال در رشته اي مثل خاتم كه ظرافت حرف اول را مي زند، داشتن دست هايي چابك و ماهر بسيار مهم است. البته استثناء نيز وجود دارد. يعني افرادي هستند كه با وجود نقص عضو در دست يا چشم آثار خوبي نيز عرضه كرده اند. اما در كل چون بيشتر درسهاي اين رشته عملي است، فرد بايد آمادگي جسماني خوبي داشته باشد.

وضعيت ادامه تحصيل در مقاطع بالاتر:

در مورد رشته هاي هنر معمولاً تا مقطع كارشناسي ارشد و دكتراي پژوهش هنر در داخل كشور امكان ادامه تحصيل وجود دارد و براي تحصيلات تخصصي و دكتراي آنها بايد به خارج از كشور مراجعه كرد.

وضعيت نياز كشور به اين رشته در حال حاضر:

خانم صالحي پور استاد دانشگاه الزهراء در گفتگويي مي گويد: دانشجوي صنايع دستي در مدت چهار سال دانشجويي، با وجود تعدد كارگاهها و مدت كوتاه آموزشي در هر كارگاه نمي تواند در يكي از رشته هاي صنايع دستي مهارت فني لازم را به دست بياورد، چه رسد به اين كه بخواهد راههايي براي بالا بردن كيفيت آن بيابد. در حقيقت آنها بعد از گذراندن دوران تحصيل شايد يك كارشناس نسبتاً وارد به امور صنايع دستي بشوند اما بايد بدانيم كه مشكل صنايع دستي، كمبود كارشناس نظري در رشته هاي مختلف نيست بلكه كمبود استادكاران ماهر از نظر فني و طراحان چيره دست از نظر غني ساختن نقوش و فرم هاي هنري به كار رفته در آثار مشكل اصلي است.

محسن رضايي فارغ التحصيل اين رشته نيز مي گويد: در حال حاضر دانشجويان صنايع دستي طي چهار سال با كارگاههاي متعدد و متنوعي از قبيل سفالگري، شيشه گري، قالي، گبه و پارچه بافي، معرق و منبت چوب و … آشنا مي شوند. اما اين آشنايي در حد تجربه عملي چند ماهه است و دانشجو نمي تواند در هيچ يك از صنايع، تخصص لازم را كسب كند. اما اگر دانشجو در يك يا حداقل دو گرايش تخصص پيدا كند، مي تواند به ياري درسهاي علمي و عملي دانشگاه و همچنين استعداد و توانايي خود باعث نوآوري در آن رشته گردد.

ماريا بطحايي نيز با اشاره به موفق بودن طرح انتخاب گرايش در دانشگاه الزهراء مي گويد: دانشجويي كه در هر ترم، يك يا دو رشته صنايع دستي را اموزش ببيند، هيچكدام را بخوبي ياد نخواهد گرفت چرا كه دوره آموزش كوتاه بوده و دانشجو دچار سردرگمي مي شود اما با روشي كه دانشگاه الزهراء انتخاب كرده است، اساتيد حتي در درسهايي كه جنبه عمومي دارد، مي توانند به صورت تخصصي برخورد بكنند. براي مثال دانشجويان كارگاه مواد يا كارگاه مرمت را با توجه به گرايشي كه انتخاب كرده اند، مي گذرانند يعني دانشجوي گرايش فرش كارگاه مرمت فرش و دانشجوي گرايش سفال كارگاه مرمت سفال را مي گذراند و اين باعث مي شود كه فارغ التحصيلان اين دانشگاه تنها يك مدرك نداشته باشند بلكه به عنوان يك استادكار در جامعه حضور پيدا كنند.

منبع : قدمت